एकाबिहानै स्वर्ण प्राशन गराउनेहरुको भिड

दर्शन आचार्य, दाङ,। दाङको बिजौरीमा रहेको प्रादेशिक आयुर्वेद चिकित्सालयले बालबालिकाका लागि स्वणर् प्राशन गराउँदे आएको छ । बालबालिकाको प्रतिरक्षा प्रणाली, मानसिक स्वास्थ्य, पाचन क्षमता र शारीरिक विकासलाई मजबुत बनाउनका लागि चिकित्सालयले स्वर्ण प्राशन गराउँदै आएको छ ।

प्राचीन आयुर्वेदिक चिकित्सा पद्धतिबाट बालबालिकाको शारीरिक, मानसिक र आध्यात्मिक स्वास्थ्यलाई सुदृढ बनाउनका लागि अस्पतालले स्वर्णप्राशन गराउँदै आएको चिकित्सालयका आवुर्देकि बाल रोग विशेषज्ञ हरीशंकर चौधरीले जानकारी दिए ।

उनका अनुसार प्रत्येक महिनाको पुष्प नक्षत्रको दिन बिहान निःशुल्क रुपमा स्वर्ण प्रशासन गराइन्छ ।
बच्चा जन्मेदेखि ५ वर्ष उमेरसमुहका बालबालिका यस प्राशनमा सहभागी हुने गरेको उनले बताए । अहिले प्रत्येक महिना १५ सय बढि बालबालिकाहरुलाई स्वर्ण प्राशन प्रदान गर्दै आएको उनले बताए ।

उनी भन्छन्-‘ यसमा चिकित्सकद्वारा बच्चाको उमेर र तौलको आधारमा निर्धारण गर्ने गरिन्छ । यसलाई प्रत्येक महिनाको पुष्य नक्षमा (प्रत्येक २८ दिनमा १ पटक आउने) दिनु उपयुक्त हुन्छ । दैनिक रूपमा खानेहरूका लागि मात्रा एउटा तरिकाले योजना गरिन्छ भने पुष्य नक्षत्रमा मात्र खानेहरूका लागि अर्कै तरिकाले योजना गरिन्छ । विहान खाली पेटमा, सूर्योदयभन्दा पहिले नै स्वणर् प्राशन गराउनु उत्तम मानिन्छ । त्यसैले बिहानै बालबालिकालाई स्वणर् प्राशन खुवाउने गरेका छौँ ।’

बालबालिकालाई स्वणर् प्राशन गरिन्छ भन्ने थाहा पाएपछि ३ वर्षकी छोरीलाई लिएर अस्पताल आएको नारायणपुर बस्ने आरती शर्माले बताइन । स्वणर् प्राशनको बारेमा सुनेकाले त्यसको फाईदा लिनका लागि मौसमको प्रवाह नगरी एकाबिहानै बिजौरी आएको उनी बताउँछिन् । ‘स-साना नानीबावुलाई स्वणर् प्राशन गराइन्छ भन्ने थाहा पाएपछि पानी परेको भएपनि यहाँ आएको हुँ, उनले भनिन्-‘म मात्रै होइन म जस्तै टाढा-टाढाबाट पनि अभिभावकहरु नानीबावु लिएर आउनु भएको रहेछ ।’

केहो स्वर्ण प्राशन?
स्वणर् प्राशन प्राचीन संस्कारमध्ये एक हो । स्वणर् प्राशन संस्कृत शब्द हो। स्वणर् अर्थात् सुन र प्राशन भनेको प्रयोग वा विधि हो । बालरोग सम्बन्धी आयुर्वेदीय ग्रन्थ, “कश्यप संहिताका“ अनुसार बच्चाहरूमा प्राथमिक रूपमा रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन सुन मिश्रित औषधिको प्रयोग हो। प्रत्येक महिनाको पुष्य नक्षत्रका दिन चटाउनु वा खुवाउनु स्वणर् प्राशन विधि हो ।

जब घरमा सन्तान जन्मिन्छ तब आमाबाबुले बालवालिकाको राम्रो स्वास्थ्यका साथै रोगहरुबाट बचाउनका लागि केही प्राचीन संस्कारहरु अपनाउँछन्। ताकि बच्चा स्वस्थ रहन्छ र रोगहरुसँग लड्नका लागि सक्षम हुन्छ। यही औषधीलाई थोपाको रूपमा खुवाउनुलाई स्वणर् प्राशन बिन्दु भनिन्छ ।
स्वणर् प्राशन नेपाली एवं भारतीय समाजमा प्राचीन एवं परम्परागत रूपमा बच्चाहरूलाई गराइने सनातन धर्मको १६ संस्कार मध्येको एक संस्कार पनि हो । यसलाई आयुर्वेदीय खोप पनि भन्ने गरिन्छ।

स्वणर् प्राशनमा सुनको भष्म, मह (रसायन) र औषधयुक्त घ्यू मिश्रित हुन्छ । औषधयुक्त गाईको घ्यूमा अमला, बोझो, ब्राह्मी मण्डुकपणर्ी, गुडुची, शतावरी, जेठीमधु, अश्वगन्धा, शंखपुष्पी आदि जडबिुटि (एवं प्रक्षेप द्रव्यः मरिच, सौंफ, पिप्पली, आदि) निश्चित मात्रा राखिन्छ र विशेष विधिबाट विशेषज्ञ आयुर्वेद चिकित्सकद्वारा तयार पारिन्छ ।
अहिलेसम्मसम्म स्वणर् प्राशनबारेमा भएका सबै अनुसन्धानहरूले यसलाई सतप्रतिशत साइडइफेक्ट रहित देखाएको छ । स्वणर् प्राशनमा प्रयोग भएका घटकहरूको स्वाद र गन्धका कारण केही बच्चाहरूमा उल्टी हुनुबाहेक अहिलेसम्म अन्य कुनै नकरात्मक असर भेटिएको छैन ।

यो चिकित्सकद्वारा बच्चाको उमेर र तौलको आधारमा निर्धारण गर्ने गरिन्छ । यसलाई प्रत्येक महिनाको पुष्य नक्षमा (प्रत्येक २८ दिनमा १ पटक आउने) दिनु उपयुक्त मानिएको छ । दैनिक रूपमा खानेहरूका लागि मात्रा एउटा तरिकाले योजना गरिन्छ भने पुष्य नक्षत्रमा मात्र खानेहरूका लागि अर्कै तरिकाले योजना गरिन्छ । विहान खाली पेटमा, सूर्योदयभन्दा पहिले नै स्वणर् प्राशन गराउनु उत्तम मानिन्छ ।

आयुर्वेद विज्ञान अनुसार स्वणर् प्राशनका धेरै फाइदा छन् जुन तपाईंको बच्चाको स्वास्थ्यको साथसाथै पुण्य, उज्ज्वल, ऊर्जावान र बलियो बनाउन मद्दत गर्छ । स्वणर् प्राशन संस्कार गरेर बच्चाको बुद्धि, दिमाग, शक्ति र पाचन शक्ति बढाउन सकिन्छ ।साथै नियमित स्वणर् प्राशन संस्कार गरे सँगै बच्चामा स्मरण शक्ति,कान्ति तथा ओज बढ्छ। बच्चा सुन्दर, बलवान र बलियो हुन्छ। रोगप्रतिरोधात्मक क्षमतामा वृद्धि गराउदछ । साथै स्वणर्प्राशन प्रत्येक महिनाको पुष्प नक्षत्रको दिन विहान खाली पेटमा खुवाउनु पर्दछ।